dr hab. Barbara Ostapiuk,em. prof. US

Badania nad jakością wymowy u osób z dyslalią ankyloglosyjną podjęłam w 1995 roku, gdy w praktyce medycznej i logopedycznej funkcjonowało przekonanie, że „wędzidełko języka nie ma żadnego wpływu na ruchomość języka i wymowę”, że „jest to twór delikatny, łatwy do rozciągnięcia”, że „zabieg jest bezcelowy i nie ułatwia rozwoju mowy”, że „Ruchomość języka może (…) być ograniczona blizną po niefachowym podcięciu” [Zaleski, Opóźniony rozwój mowy, 1992, s. 69], że „ćwiczenia wymowy dają w tych wypadkach najczęściej dobre wyniki” [Styczek, Logopedia. 1979, s. 339], choć – jak wynikało z przeglądu ówczesnej literatury – ani krótkie wędzidełko języka, ani problem jakości wymowy, ani efekty zabiegu przecięcia lub rozciągania wędzidełka języka nie były przedmiotem badań. Z kilku obcojęzycznych źródeł wynikało z kolei, że w przeszłości przecinanie krótkiego wędzidełka języka uznawano za zasadne – stosowano je wtedy, gdy dziecko nie mogło ssać mleka z matczynej piersi; zabieg wykonywano w pierwszych dniach życia dziecka (nożyczkami lub paznokciem) co najmniej od 3 tys. lat [Mukai Ch., Mukai S., Asaoka K., 1991: Ankyloglossia with deviation of the epiglottis and larynx. „Ann. Otol. Rhinol. Laryngol.” 100, s. 3–20; Catlin F.I., Haan V. de, 1971: Tongue-tie. „Arch. Otolaryng.” 94, s. 548–557].

Z moich wywiadów z opiekunami pacjentów wynikało, że – choć przecinanie wędzidełka w drugiej połowie XX wieku było powszechnie deprecjonowane – niekiedy je wykonywano, czasem nawet z użyciem paznokcia¹. Trudności w nieartykulacyjnych ćwiczeniach języka, które obserwowałam u pacjentów, prowadziły do przekonania,  że krótkie wędzidełko języka nie może nie ograniczać swobody ruchów języka (ankyloglossia), co – w połączeniu z brakiem efektów w rozciąganiu wędzidełka w ćwiczeniach języka – przemawiało za potrzebą zbadania, czy twierdzenia negujące wpływ ankyloglosji na wymowę i celowość zabiegu są uzasadnione.

Podejmując badania nad wymową u osób z ankyloglosją (ten rodzaj wadliwej wymowy nazwałam dyslalią ankyloglosyjną), a priori przyjęłam, że krótkie wędzidełko języka jest nie tylko przeszkodą w tworzeniu prawidłowych głosek, ale również źródłem niepowodzeń w korygowaniu wadliwej wymowy w objawowym postępowaniu logopedycznym. Prowadząc badania, dążyłam do ustalenia rzeczywistych związków między wędzidełkiem języka, swobodą nieartykulacyjnych i artykulacyjnych ruchów języka i – przede wszystkim – do ustalenia, czy i jak zabieg przecięcia krótkiego wędzidełka wpływa na ruchomość języka.

Pierwsze przykłady poprawy w swobodzie ruchów języka po przecięciu wędzidełka (frenotomia) języka przedstawiłam w 1997 roku w publikacji Zaburzenia dźwiękowej realizacji fonemów języka polskiego – propozycja terminów i klasyfikacji („Audiofonologia” tom X, s. 117-136)² oraz w 1998 roku w referacie Realizacja polskiego fonemu /l/ w dyslalii ankyloglosyjnej na konferencji logopedycznej Zaburzenia głosu – badanie – diagnozowanie – metody usprawniania³. Wyniki i wnioski z badań przedstawiłam w 2000 roku w niepublikowanej rozprawie doktorskiej Warunki skuteczności logopedycznej terapii dyslalii ankyloglosyjnej⁴, która stanowiła podstawę opublikowanej w 2013 roku monografii Dyslalia ankyloglosyjna. O krótkim wędzidełku języka, wadliwej wymowie i skuteczności terapii. 

Materiał zebrany w badaniach nad dyslalią ankyloglosyjną pozwolił zakwestionować niektóre ustalenia logopedycznej teorii wadliwej wymowy, leżące u podstaw logopedycznej diagnozy i metodyki terapii dyslalii, co przedstawiałam w swoich kolejnych publikacjach⁵, w 2013 roku – w syntetycznej postaci w monografii Dyslalia. O badaniu jakości wymowy w logopedii.

O rosnącym zainteresowaniu wędzidełkiem języka (nie tylko wśród logopedów, ale także lekarzy różnych specjalności i fizjoterapeutów) świadczą wymownie m.in. liczby wyników wyszukiwania hasła „wędzidełko języka” w Google. W końcu XX wieku było ich niewiele: od trzech w 1997 roku po osiem w 2000 roku. Pierwsze dwadzieścia lat XXI wieku to etap stopniowych wzrostów –  najpierw niewielkich z roku na rok: od ok. 102 wyników w 2006 r. do ok. 510 w 2011 r., następnie – nieco większych: od ok. 1130 w 2014 r., ok. 2710 w 2017 do ok. 2750 w 2020 r. Na koniec pierwszego roku trzeciej dekady XXI wieku wyszukiwarka podaje trzykrotnie wyższą liczbę wyników: ok. 8210, w połowie kolejnego roku: ok. 8370 (zob. załączony wykres; dane z 15 stycznia 2022 r.)

Merytoryczne spory o wędzidełko języka są jednak ciągle żywe. Wcześniej dotyczyły przede wszystkim pytań: „czy jest przeszkodą? czy je przecinać?”. Obecnie – głównie sposobu badania i oceny wędzidełka języka oraz kwestii „czym i jak je przecinać?”. O zgodność opinii (między logopedą – lekarzem, logopedą – logopedą, lekarzem – lekarzem) szczególnie trudno w kwestii oceny związków między ankyloglosją i jej skutkami– zwłaszcza w przypadku nieznacznej ankyloglosji oraz nieznacznej wady wymowy. U źródeł niezgodności leży zróżnicowanie rodzaju kompetencji zawodowych (w tym: odmienność sposobów badania oraz kryteriów stosowanych w ocenie stopnia swobody ruchomości języka i/lub jakości wymowy).

Przypisy

[1] Interesującą historię zabiegu wykonanego paznokciem w 1947 roku przez jedną z sióstr Zakonu Boremeuszek z Trzebnicy koło Wrocławia zamieściłam w monografii Dyslalia ankyloglosyjna. O krótkim wędzidełku języka, wadliwej wymowie i skuteczności terapii, 2013, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 59–60).

[2] Przedruk w: „Logopedia” 2000, 28, s. 123-143 oraz w: Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. Stanisław Grabias, Marek Kurkowski. Wyd. UMCS, Lublin 2012, s. 431-454.

[3] Opublikowany w:  Zaburzenia głosu – badanie – diagnozowanie – metody usprawniania. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pomagisterskie Studium Logopedyczne Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i Sekcję Logopedyczną Towarzystwa Kultury Języka
w Warszawie, w dniach 6-8 czerwca 1998, s. 95 –108.

[4] Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.

[5] Są to m.in.:
Dziecięca artykulacja czy wada wymowy – między fizjologią a patologią. W: „Logopedia” 2002, 31, s. 95–156; Rodzaje i jakość dźwiękowych realizacji polskiego fonemu /r/ w ankyloglosji. W: „Logopedia” 2002, 30, s. 91–103; Logopedyczna ocena ruchomości języka. W: Logopedia. Teoria i praktyka. Red. M. Młynarska, T. Smereka. Wrocław, 2005, s. 299–306; Poglądy na temat ruchomości języka w ankyloglosji a potrzeby artykulacyjne. W: „Annales Academiae Medicae Stetinensis” 2006, 52, supl. 3, s. 37–47; Standard postępowania logopedycznego w dyslalii ankyloglosyjnej; W: „Logopedia” 2008, 37, s. 141–166; Asymmetry in Sound Production in Persons with Ankyloglossia. W: „Logopedia” 2010/2011, 39/40, s. 113–137 (wersja elektroniczna na stronie http://www.logopedia.umcs.lublin.pl/), wersja papierowa, polskojęzyczna: Asymetria w tworzeniu głosek u osób z ankyloglosją. W: „Logopedia”2010/2011, 39/40, s. 121–146; Makroglosja jako objaw towarzyszący ankyloglosji (współautor: Juszkiewicz P.). W: „Logopedia” 2006, 35, s.181–188; Realizacje fonemu samogłoskowego /i/ – wstępne doniesienie z własnych badań (cz. I.) (współautor: Konopska L.). W: „Logopedia” 2006, 35, s. 189–198; Ankyloglosja jako przyczyna artykulacyjnych trudności. W: Biomedyczne uwarunkowania rozwoju oraz zaburzeń mowy i języka. Podręcznik akademicki. Red. S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska-Bray, Harmonia Universalis, Gdańsk 2014, s.186–211; Postępowanie logopedyczne u osób z dyslalią i ankyloglosją. W: Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, 2015, s. 655–685.

PROGRAM SZKOLENIA:

Dyslalia ankyloglosyjna. O krótkim wędzidełku języka, wadliwej   wymowie i skuteczności terapii

Na szkoleniu omawiam następujące zagadnienia:

• Wielofunkcyjność języka i różnorodność kryteriów oceny jego ruchomości, także jako źródło niezgodności w ocenie związków między krótkim wędzidełkiem języka a jakością czynności ruchowych (nieartykulacyjnych i artykulacyjnych)
• Rodzaje badania oraz rodzaje kryteriów w ocenie jakości wymowy
• Głoska a fonem
  • fonem jako klasa głosek, głoska jako podstawa fonemu („ufonemowienie” głosek w językowym rozwoju, w rozumieniu mowy), głoska jako reprezentacja fonemu w mowie
  • głoska-ruch, tj. zespół względnie jednoczesnych pozycji i ruchów oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych (PiROFA) jako źródło głoski-dźwięku, tj. zespołu dystynktywnych i niedystynktywnych cech fonetycznych; rodzaje cech fonetycznych
• Udział języka w tworzeniu głosek, logopedyczna ocena swobody prostych (nieartykulacyjnych) ruchów języka jako podstawa oceny złożonych (artykulacyjnych) ruchów języka.
• Ocena prostych (nieartykulacyjnych) ruchów języka jako podstawa interpretacji prawidłowych i nieprawidłowych złożonych (artykulacyjnych) ruchów języka
• Wymowa osób z krótkim wędzidełkiem języka (zasób fonemów wadliwie realizowanych, cechy wadliwych realizacji,  cechy kompensacyjnej artykulacji).
  • interpretacja substytucji u dzieci z ankyloglosją
• Chirurgiczno-logopedyczna terapia dyslalii ankyloglosyjnej
  • przygotowanie pacjenta (i opiekunów) do zabiegu na wędzidełku języka
  • zasady terapeutycznego postępowania
• Efekty chirurgicznego leczenia ankyloglosji po prostym poziomym przecięciu krótkiego wędzidełka języka
• Objawowe i przyczynowe postępowanie w logopedycznej terapii u osób z ankyloglosją – porównanie efektów